Λουκάς Ξενωφοντινός: Ο μαθηµατικός που ζωγραφίζει θησαυρούς της Ορθοδοξίας

Μέσα από µια ξεχωριστή έκθεση, µε τίτλο «Ξενοφωντινό καλλιτεχνικό εργαστήρι», µας προσκαλεί σε µια µέθεξη στην Τέχνη, την αγιογραφία, τη βυζαντινή ζωγραφική

Ο Αγιορείτης µοναχός, η φήµη του οποίου έχει ξεπεράσει τα σύνορα της Ελλάδας, µιλά για την καλλιτεχνική φλέβα που κληρονόµησε από τους γονείς του, την απόφασή του να ασχοληθεί µε την αγιογραφία και τονίζει πως «η τέχνη µπορεί να συµφιλιώνει».
Η ­χορήγηση της αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας φαίνεται πως αποτέλεσε αφορµή και ταυτόχρονα πηγή έµπνευσης για δύο ανθρώπους που -ο καθένας από το δικό του µετερίζι- αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάµεις τους. Ο ένας φιλοτέχνησε την πατριαρχική περγαµηνή του Τόµου Αυτοκεφαλίας και ο άλλος, έχοντας µια σχέση ζωής µε τη συγκεκριµένη Μονή, εντυπωσιάστηκε από αυτό το µοναδικό κοµψοτέχνηµα.
Πρόκειται για τον υφυπουργό Εξωτερικών Μάρκο Μπόλαρη και τον Αγιορείτη αγιογράφο Λουκά Ξενοφωντινό, οι οποίοι µέσα από µια ξεχωριστή έκθεση, µε τίτλο «Ξενοφωντινό καλλιτεχνικό εργαστήρι», µας προσκαλούν σε µια µέθεξη στην Τέχνη, την αγιογραφία, τη βυζαντινή ζωγραφική, όπως αυτή αναπαράγεται και προάγεται µε τα πινέλα των αγιορειτών µοναχών από τη Μονή Ξενοφώντος.

Ετσι, λοιπόν, στο Σισµανόγλειο Μέγαρο, ιστορικό σηµείο αναφοράς για τη Ρωµιοσύνη στην Κωνσταντινούπολη, εβδοµήντα έργα, αγιογραφίες και µικρογλυπτική µε περίκλειστα βυζαντινά σµάλτα, εµπνευσµένα από τη βυζαντινή παράδοση, πίνακες ζωγραφικής, πορτρέτα Πατριαρχών, αγιοπότηρα, καθώς και έργα αφιερωµένα στη Μεγάλη Εβδοµάδα και στο Αγιο Πάσχα βγαίνουν για πρώτη φορά από το Αγιον Ορος και εκτίθενται στο ευρύ κοινό έως τις 30 Απριλίου.
Ο µοναχός Λουκάς Ξενοφωντινός είναι ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους αγιογράφους, το έργο του οποίου διαπνέεται από θεολογικούς προβληµατισµούς και ανησυχίες, που διαµορφώνουν παράλληλα και την καλλιτεχνική του ταυτότητα.
Γεννήθηκε στη Λάρισα, σπούδασε µαθηµατικός, αλλά σε αυτήν την πόλη ο π. Λουκάς ονειρεύεται και συγκεντρώνει, χωρίς να το γνωρίζει, το «λίπασµα» της µελλοντικής του εξέλιξης. «Από µικρό παιδί, από τότε που θυµάµαι τον εαυτό µου, ζωγράφιζα.
Το γεγονός ότι σπούδασα µαθηµατικός θα µπορούσα να πω ότι έχει µέσα του το στοιχείο της αναπαράστασης αλλά και το στοιχείο της µεθοδικότητας που είναι βασικό για την τέχνη, και αυτό µε βοήθησε αρκετά» αναφέρει στο «Εθνος της Κυριακής» ο π. Λουκάς.
Κληρονόµησε την καλλιτεχνική φλέβα από τους γονείς του, παρότι ο πατέρας του ήταν µηχανικός και η µητέρα του µοδίστρα. Τους άρεσε να ζωγραφίζουν, ενώ η µητέρα του, όπως λέει µε συγκίνηση, «είχε φοβερό ταλέντο στο κέντηµα. ∆εν αντέγραφε, δηµιουργούσε δικά της σχέδια και κάθε φορά που τα έβλεπα µε εντυπωσίαζαν».
Οσο για το πώς µπήκαν ο µοναχισµός και η αγιογραφία στη ζωή του φαίνεται πως η µοίρα του ήταν προκαθορισµένη.

Αν και κράτησε τα πρώτα πινέλα ζωγραφικής στην ηλικία των 10 ετών, καθοριστικό ρόλο για την πορεία του στους χώρους της µοναχικής πολιτείας του Αγίου Ορους έπαιξε η επιλογή του αδελφού του -π. Σεραφείµ- να γίνει µοναχός στη Μονή Ξενοφώντος. Οι µεταφυσικές του αναζητήσεις, το ταλέντο του στην αγιογραφία, οι συζητήσεις µε τον αδελφό του, η γνωριµία του µε τον γέροντα στο µοναστήρι «έδιωξαν» κάθε σύννεφο αµφιβολίας και ο π. Λουκάς άφησε το φως του µοναχισµού να µπει στη ζωή του.

Έφτιαξε τη δική του… σχολή

Οι παλαιές τοιχογραφίες του Πανσελήνου και του Θεοφάνους (14ος-16ος αιώνας) έγιναν το σχολείο του και τον βοήθησαν να εντρυφήσει στα µυστικά της τέχνης της αγιογραφίας, αλλά του έδωσαν και την ώθηση να ανοίξει τα φτερά του και να δηµιουργήσει τη δική του... σχολή. Και βέβαια όχι τυχαία, αφού το Αγιον Ορος είναι ένας θησαυρός όχι µόνο πνευµατικών, αλλά πολιτισµικών και εικαστικών αξιών.
«Ολα αυτά τα ζητήµατα που µε απασχολούσαν, συνειδητοποίησα ότι µπορούσα να τα ‘‘κατακτήσω’’ µέσα από τον µοναχισµό» λέει µε αφοπλιστική ειλικρίνεια ο µοναχός Λουκάς. Και συνεχίζει: «Ειδικά στο µοναστήρι µας που έχουµε τον ηγούµενό µας, τον π. Αλέξιο, ο οποίος είναι ένα ανοιχτό πνεύµα, µας βοήθησε να µπούµε µέσα στην ουσία της πίστης µας χωρίς εξαναγκασµούς».
Μέχρι σήµερα ο π. Λουκάς και η Ξενοφωντινή αδελφότητα έχουν ιστορήσει το νέο καθολικό της Μονής Ξενοφώντος, την αγιογράφηση του κυρίως ναού της γυναικείας Μονής του Τιµίου Προδρόµου Ακριτοχωρίου Σιδηροκάστρου, την τράπεζα της Μονής Ιβήρων, την αγιογράφηση του καθολικού της Σιµωνόπετρας, την τράπεζα της Μονής Παντοκράτορος.

Η φήµη του π. Λουκά και του αγιογραφικού του εργαστηρίου εκτείνεται και εκτός Ελλάδος, καθώς του έχει ανατεθεί η αγιογράφηση του Ναού των Αγίων Αποστόλων στο Λονδίνο, κατά την έκθεση παλαιών εικόνων του Αγίου Ορους στο Παρίσι παρέδωσε µαθήµατα αγιογραφίας στο Petit Palace, ενώ αυτόν τον καιρό αγιογραφεί επίσης τις τοιχογραφίες και τις φορητές εικόνες του Ιερού Ναού του Αγ. Νικολάου στο Μανχάταν, στο «Σηµείο Μηδέν».
Φορητές εικόνες αγιογραφεί και έχει αποστείλει σε όλο τον κόσµο. Μία από αυτές είναι και η εικόνα της Παναγίας της Πορταΐτισσας της Ιεράς Μονής Ιβήρων, για την οποία δέχθηκε αίτηµα από την Εκκλησία της Ρωσίας να αγιογραφηθεί ξανά, καθώς η εικόνα βρισκόταν στην είσοδο του Κρεµλίνου. Οπερ και εγένετο...
Ο π. Λουκάς υπηρετεί αυτήν την τέχνη µε σεµνότητα και ταπείνωση, όπως ταιριάζει σε έναν µοναχό, αλλά µε εξαιρετική ποιότητα στο αποτέλεσµα. Οπως σηµειώνει και ο ίδιος, «η τέχνη στην Εκκλησία δεν είναι προνόµιο µόνο των παρελθόντων αιώνων. Η τέχνη µπορεί να ενώνει, να συµφιλιώνει και να δείχνει δρόµους επικοινωνίας προς κάθε κατεύθυνση».
Κρατάω για το τέλος τα λόγια του υφυπουργού Εξωτερικών Μάρκου Μπόλαρη, ο οποίος µιλώντας για την έκθεση υπογράµµισε ότι «η Ελλάδα στον τοµέα του πολιτισµού και των τεχνών είναι µια πυρηνική δύναµη στον κόσµο!».

Πολλές φορές τις νύχτες έβλεπα τις ψυχές να μου λένε ευχαρι­στώ

Προ ετών, ένας νεαρός Ιερεύς μου διηγήθηκε τα έξης τρομερά:

“Η μητέρα μου, πού δεν ήθελε ο γιος της να γίνει παπάς, στον τρίτο χρόνο από τη χειροτονία μου, πέθανε. Στον θάνατο της, ως ιερεύς εγώ ο γιος της, δεν είχα δώσει μεγάλη σημασία. Έκανα όσα Είναι απαραίτητα και τίποτα περισσότερο απ’ αυτό.

Ένα απογευματάκι, προς το σούρουπο, περνούσα έξω από το Κοιμητήριο. Σκέφθηκα λοιπόν: Δεν πάω να της ανάψω το καντηλάκι;” Πράγματι το άναψα και κάθισα σε μια πέτρα. Δεν είχα μαζί μου όμως πετραχήλι κι έτσι δεν της διάβασα Τρισάγιο.
Σαν να ζαλίστηκα όμως λίγο και ξαφνικά νόμισα ότι άρχισαν να ανοίγουν οι τάφοι, να σηκώνονται τα νεκρά σώματα των ανθρώπων και να φωνάζουν!…
– ΒΟΗΘΕΙΑ! ΒΟΗΘΕΙΑ, Ιερείς του Υψίστου, βοήθεια…, Ορθό­δοξοι χριστιανοί, βοήθεια!… Λειτουργίες, προσευχές, Μνημόσυνα,Τρισάγια… ΒΟΗΘΕΙΑΑΑ, χριστιανοί!!!

Σε λίγο τρομαγμένος βλέπω και την μάνα μου:
– ΒΟΗΘΕΙΑ, γυιέ μου, μου είπε, βοήθεια! Βοήθεια, τώρα πού είσαι παπάς, βοήθεια για όλους, βοήθεια, βοήθεια!!!…
και έπεσε επάνω μου σπαράζοντας από κραυγές απελπισίας, ζη­τώντας βοήθεια για την ψυχή της.
Τότε συνήλθα τρομαγμένος… Είχε πλέον βραδιάσει… Έφυγα τρέ­χοντας… σχίσθηκαν και τα ράσα μου… και από την τρομάρα μου όλη τη νύχτα δεν κοιμήθηκα.
Την άλλη ήμερα το πρωί είπα στην πρεσβυτέρα μου:
“Κοίταξε να δεις. Για τρία χρόνια θα λειτουργώ κάθε μέρα, ακόμα και τις Σαρακοστές, για τη μάνα μου, για όλους τους πεθαμένους, για όσους είναι γραμμένοι εκεί, στο Κοιμητήριο, και για όσα ονόματα κεκοιμημένων θα μου δίνουν από δω και πέρα”.
Έκανα χίλιες εκατό Λειτουργίες συνεχώς, χωρίς διακοπή! Χίλια εκατό Μνημόσυνα με κόλλυβα, με Τρισάγια, με ό,τι έπρεπε’ κάθε μέρα!
Πολλές φορές τις νύχτες έβλεπα τις ψυχές να μου λένε “ευχαρι­στώ”, άλλες γιατί ξεδίψασαν, άλλες γιατί δροσίστηκαν, άλλες γιατί χόρτασαν, άλλες γιατί ζεστάθηκαν μέσα στις παγωνιές! “Ευχαριστώ, ζεστάθηκα, παπά μου”, μου έλεγαν, “κρύωνα, ζεστάθηκα, σ’ ευχαριστώ”. Άλλες με ευχαριστούσαν, γιατί είδαν λίγο φως και άλλες κρα­τούσαν ψωμάκια στα χέρια…”
ΒΙΒΛ. ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ. ΠΡ. ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Όσοι τηρούν το νόμο αλλά τους λείπει η φιλανθρωπία, διακινδυνεύουν να χάσουν το στεφάνι της δόξας

Φιλανθρωπία, ευσπλαχνία, συμπόνοια ή εμμονική προσήλωση στο Νόμο του Θεού; Σε αυτό το ερώτημα, που απασχολεί πολλούς απαντά ο Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς

Όταν οι άνθρωποι έχουν παντοτινή επίγνωση της φιλανθρωπίας του Θεού προς αυτούς, θα είναι φιλάνθρωποι κι ο ένας προς τον άλλον Δεν υπάρχει τίποτ’ άλλο που να κάνει τους ανθρώπους άσπλαχνους προς τους άλλους, όσο η πεποίθηση πως κανένας δε θέλει να δώσει και στους ίδιους
Κανένας; Και πού είναι ο Θεός τότε; Δε μας αποζημιώνει κάθε μέρα και κάθε νύχτα ο Θεός με την ευσπλαχνία Του, σε αντίθεση μ’ εμάς που είμαστε άσπλαχνοι; Δεν είναι πιο σπουδαίο για μας να μας ευεργετήσει ο Βασιλιάς στην αυλή Του με την ευσπλαχνία Του, αντί να μας ευεργετούν οι δούλοι Του;
Τί μας ωφελεί αν μας ευεργετούν όλοι οι δούλοι Του, αλλά ο Βασιλιάς είναι συγκρατημένος απέναντι μας
Οι άνθρωποι γίνονται ανελεήμονες όταν περιμένουν από τους άλλους να τους ελεήσουν, ενώ οι άλλοι περιμένουν το ίδιο απ’ αυτούς. Σ’ αυτήν την αμοιβαία αναμονή, στο να περιμένει δηλαδή ο ένας από τον άλλον να τον ελεήσει, όλοι οι άνθρωποι, σαν ένας γενικός κανόνας, γίνονται άσπλαχνοι κι ανελεήμονες.
Η ελεημοσύνη όμως δεν είναι παθητική αρετή, αλλά ενεργητική. Πώς θα γνώριζαν οι άνθρωποι τη φιλανθρωπία, αν ο Θεός δεν την είχε πρώτος ασκήσει σ’ αυτούς; Η φιλανθρωπία του Θεού απαιτεί τη φιλανθρωπία των ανθρώπων. Αν ο Θεός δεν είχε πρώτος δείξει τη φιλανθρωπία Του, ο κόσμος δε θα ήξερε τι ήταν.
Εκείνος που κατανοεί πως η φιλανθρωπία είναι ενεργητική αρετή κι όχι παθητική, κι αρχίσει να την εφαρμόζει μ’ αυτόν τον τρόπο, σύντομα θα διαπιστώσει πως ο ουρανός κι η γη αποκαλύπτονται μπροστά του με νέα χρώματα. Σύντομα θα κατανοήσει τόσο του Θεού τη φιλανθρωπία όσο και του ανθρώπου.
Η φιλανθρωπία είναι όπως η θραύση πέτρας με πέτρα, που πάντα παράγει σπινθήρα. Αυτός που παράγει το σπινθήρα αυτόν κι ο άλλος που τον δέχεται, νιώθουν κι οι δυο τους την παρουσία του Θεού. Τη στιγμή εκείνη νιώθουν το χέρι του Θεού να θωπεύει τις καρδιές τους. Γι’ αυτό είπε ο Κύριος: «Μακάριοι οι ελεήμονες, ότι αυτοί ελεηθήσονται» (Ματθ. ε’ 7).
Η ευσπλαχνία είναι ανώτερη από τη συμπόνια, που οι ινδουιστές θεωρούν ως τη μεγαλύτερη αρετή. Ο άνθρωπος μπορεί να νιώσει συμπόνια για έναν επαίτη, αλλά και να τον προσπεράσει. Ο φιλάνθρωπος όμως θα νιώσει συμπάθεια για τον επαίτη και θα τον βοηθήσει. Το να δείξεις φιλανθρωπία στον επαίτη δεν είναι ούτε το πιο δύσκολο ούτε το ανώτερο πράγμα στο Νόμο του Χριστού. Μεγάλο πράγμα είναι να δείξεις αγάπη στους εχθρούς σου. Η ελεημοσύνη είναι ανώτερη από τη συχώρεση των προσβολών. Η συχώρεση των προσβολών είναι το πρώτο μισό του δρόμου προς το Θεό. Η τέλεση έργων αγάπης είναι το δεύτερο μισό.
Είναι απαραίτητο να το πούμε πως η αγάπη είναι ανώτερη από την κοσμική δικαιοσύνη; Αν δεν υπήρχε η αγάπη, όλοι οι άνθρωποι θα ήταν θύματα της κοσμικής νομικής δικαιοσύνης. Χωρίς αγάπη ο νόμος δεν μπορεί να περιφρουρήσει αυτό που ήδη υπάρχει. Η αγάπη όμως δημιουργεί καινούργια και μεγάλα έργα στον κόσμο. Ολόκληρο τον κόσμο τον δημιούργησε η αγάπη.
Γι’ αυτό και είναι καλλίτερο στους ανθρώπους ν’ ασκούνται από τη παιδική τους ηλικία στη γνώση της γλυκύτητας που προσφέρει η αγάπη κι η φιλανθρωπία, παρά να μάθουν τη σκληρότητα του νόμου.
Το νόμο τον μαθαίνει κανείς οποτεδήποτε. Όταν όμως η καρδιά σκληρυνθεί, είναι δύσκολο να ξαναγυρίσει και να γίνει σπλαχνική. Όταν οι άνθρωποι είναι ελεήμονες δε θ’ αμαρτήσουν ενάντια στο νόμο.
Όταν όμως τηρούν το νόμο αλλά τους λείπει η φιλανθρωπία, διακινδυνεύουν να χάσουν το στεφάνι της δόξας που υποσχέθηκε ο Κύριος στους φιλάνθρωπους.
Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς

Ο Σταυρός: «Aπαίτηση και τίτλος δόξας»

Του Μητροπολίτη Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ

Ο Χριστός πέθανε σταυρωμένος. Ο σταυρός που υπήρξε το όργανο της απολυτρώσεως, έγινε μαζί με τον θάνατο, τον πόνο και το αίμα, μία από τις ουσιώδεις λέξεις που φέρνει στον νου τη σωτηρία μας. Ο σταυρός δεν είναι πια όνειδος, αλλά απαίτηση και τίτλος δόξας, πρώτα για τον Ιησού Χριστό και έπειτα για τους μαθητές Του, τους Χριστιανούς.

1. Ο σταυρός του Ιησού Χριστού

          Ο απόστολος Παύλος εκφράζει την αυθόρμητη αντίδραση κάθε ανθρώπου μπροστά στον σταυρό της απολυτρώσεως στα λόγια:

          «Ημείς δε κηρύσσομεν Χριστόν εσταυρωμένον, Ιουδαίοις μεν σκάνδαλον, Ελλησι δε μωρίαν».

          Ηταν δυνατό η σωτηρία να προέλθει κατά την αντίληψη που επικρατούσε στον ελληνορωμαϊκό κόσμο της εποχής του Ιησού Χριστού από την σταύρωση, αυτό το μαρτύριο για σκλάβους που δεν αποτελούσε μόνο έναν σκληρό τρόπο θανατώσεως, αλλά και ντροπή;

          Ηταν δυνατό η απολύτρωση να δοθεί κατά την αντίληψη των Εβραίων από ένα πτώμα, που εθεωρείτο τόσο ακάθαρτο που επεβάλλετο να απαλλαγούν απ’ αυτό όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ή από έναν κατάδικο κρεμασμένο στο ξύλο που έφερνε επάνω του το σημάδι της θεϊκής κατάρας και τιμωρίας;

          Στον Γολγοθά οι παριστάμενοι Τον κορόιδευαν. Οι Μαθητές Του ήσαν ταραγμένοι και φοβισμένοι.

          Ο Ιδιος ο Κύριος Ιησούς Χριστός την παραμονή του πάθους Του ανήγγειλε ότι όλοι θα σκανδαλισθούν εξαιτίας Του.

          Αυτός όμως ο σταυρικός θάνατος του Κυρίου Ιησού Χριστού αποτελεί τον πυρήνα του κηρύγματος των Αποστόλων και της Εκκλησίας.

          Ο σταυρός του Κυρίου κρύβει ένα μυστήριο το νόημα του οποίου αποκάλυψε ο Ιδιος ο Κύριος Ιησούς Χριστός επικαλούμενος τις μαρτυρίες και αναφορές των προφητών της Παλαιάς Διαθήκης.

          «Ούτος τας αμαρτίας ημών φέρει και περί ημών οδυνάται».

          «Αυτός τας ασθενείας ημών έλαβε και τας νόσους εβάστασε».

          Στο νόημα του σταυρικού θανάτου του Κυρίου μας Ιησού Χριστού αναφέρεται ο απόστολος Πέτρος.

          «Ος (δηλαδή ο Ιησούς Χριστός) τας αμαρτίας ημών αυτός ανήνεγκεν εν τω σώματι αυτού επί το ξύλον, ίνα ταις αμαρτίαις απογενόμενοι τη δικαιοσύνη ζήσωμεν· ου τω μώλωπι αυτού ιάθητε».

          Για τον Κύριο Ιησού Χριστό ο σταυρικός Του θάνατος έγινε η αιώνια δόξα Του.

2. Ο σταυρός των Χριστιανών

          Οι μαθητές του Κυρίου Ιησού Χριστού ταυτίζονται με τον Διδάσκαλό τους κατά την απαίτηση:

          «Ει τις θέλει οπίσω μου ελθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτω μοι».

          Με τους λόγους αυτούς ο Ιησούς Χριστός ζητεί από τους μαθητές Του να πεθάνουν για τον εαυτό τους, να πεθάνουν για τον κόσμο διακόπτοντας όλους τους φυσικούς δεσμούς με τον κόσμο της αμαρτίας και να είναι έτοιμοι να δεχθούν να τους πάρουν την ζωή ένεκα του Ιησού. Αυτά όμως συνιστούν την δόξα του.

          Ο σταυρός του Ιησού Χριστού γίνεται στη ζωή του Χριστιανού το σύνορο ανάμεσα στους δύο κόσμους, αυτόν της σάρκας και αυτόν του πνεύματος.

          Ο πιστός που αποδέχεται και σηκώνει τον σταυρό του ακολουθώντας τον Εσταυρωμένο Ιησού Χριστό ζώντας την εσταυρωμένη ζωή μπορεί μαζί με τον απόστολο Παύλο να αναφωνεί υπερήφανα:

          «Εμοί δε μη γένοιτο καυχάσθαι ει μη εν τω σταυρώ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, δι’ ου εμοί κόσμος εσταύρωται καγώ τω κόσμω».